Yeni erməni tarixi dərslikləri Rusiyanı qəzəbləndirib

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Rusiyaya qarşı mübarizə gündəmini genişləndirib. 8-ci sinif üçün ölkə tarixi üzrə yeni dərsliyə “Şərqi Ermənistanın Rusiya tərəfindən işğalı” haqqında fraqment əlavə edilib.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

"İşğal" 1826-1828-ci illər Rusiya-İran müharibəsinin nəticələrindən sonra baş verib. O dövrdə yüz illər ərzində heç bir erməni dövləti mövcud olmamışdı və ermənilərin yaşadığı ərazi türklər və iranlılar tərəfindən bölünmüşdü. Əslində, Rusiya İran hissəsini (yaxud İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarından ibarət “Şərqi Ermənistanı”) İranla müharibədən sonra “işğal edib”.

Yalnız indi İranda ermənilər bunu qurtuluş kimi qəbul edərək, Rusiya imperiyasının nəzarətinə keçmiş öz tarixi vətənlərinə kütləvi şəkildə köçməyə başladılar. İran zadəganlarının nümayəndələri, tacirlər və hətta erməni əsilli məmurlar da daxil olmaqla, hamı köç edirdi. Bu da öz növbəsində Rusiyanın İrandakı səfiri Aleksandr Qriboyedovun faciəli şəkildə öldürülməsinə səbəb olub.

Təəccüblü deyil ki, Moskva tarixin bu cür yozumundan qəzəblənib.

“Ermənistanı və erməniləri fars dünyasında parçalanmaqdan xilas edən, qədim zamanlardan, sözün əsl mənasında, mahiyyət etibarilə mövcud olmayan erməni dövlətçiliyini ayağa qaldıran və yaradan Rusiyadır. Rusiya Ermənistanı işğal edən deyil. Dərsliklərdə isə bunun əksini yazırlar”, - deyə “Rossotrudniçestvo” rəhbəri Yevgeni Primakov qeyd edir.

“Tarixin yeni redaksiyasında belə üzə çıxacaq ki, Rusiya işğalçı olub, ermənilər İranın hakimiyyəti altında qayğısız yaşayıblar, lakin sonra vəhşi Rusiya gəlib Ermənistanı ilhaq edib”, - yerli politoloqlar vəziyyəti təsvir edirlər.

Etiraf etmək lazımdır ki, tarixlə bağlı oxşar fikirlər əvvəllər də Ermənistanda olub. Hələ Paşinyan hakimiyyətə gəlməmişdən əvvəl erməni tarixçilərindən biri bu sətirlərin müəllifi ilə söhbətində Ermənistanın Türkiyənin tərkibində mövcud olan hissəsinin (yəni “Qərbi Ermənistan”ın) “rus” hissəsindən daha yaxşı yaşadığına inandırırdı. Sadəcə, ona görə ki, “Qərbi ermənilər”də özünüidarə orqanları var idi, həm də Konstantinopol Patriarxlığının güclü təsiri var idi.

Düzdür, bütün bunlar sırf 19-cu əsrin sonlarına, Türkiyənin daxili siyasətinin radikallaşmasına qədər baş verib. Bundan sonra Türkiyənin erməni əhalisi (o cümlədən, hökumətə uğurla inteqrasiya edən və İstanbulda son dərəcə hörmətli insanlar olan nümayəndələr) işğal olunmuş xalq statusunu tam dərk etdilər. Bunun apoteozu “erməni soyqırımı” idi, “Türkiyə hakimiyyəti bir milyondan çox insanı məhv etdi”.

Rusiyada heç vaxt belə hal olmayıb. İstər Rusiya imperiyası dövründə, istərsə də SSRİ dövründə etnik ermənilər dövlət idarə sistemində, hətta Qafqazdan kənarda da mühüm rol oynayıblar. O yerə qədər ki, onlar Ali Sovetin Rəyasət Heyətinin sədrləri (parlament sədrləri) olublar və sovet ordusuna rəhbərlik ediblər. Heç vaxt, hətta iğtişaşlar və vətəndaş qarşıdurmaları dövründə də ermənilər özlərini “işğal edilmiş xalq” kimi hiss etməyiblər.

Ancaq problem ondadır ki, indi absurd görünən, uşaqlar üçün məktəb dərsliklərinə yazılanlar sabah onlara doğru görünəcək.

“Aydındır ki, ekspertlərin əhəmiyyətli hissəsi və cəmiyyətin əksər hissəsi belə bir dərsliyə mənfi münasibət bəsləyir, lakin biz başa düşməliyik ki, bu cür fikirlərin uzun müddət geniş kütlələrə çatdırılması ilə tarixin alternativ variantını yaratmaq olar. Yeni nəsillər Ermənistanın tarixinə oxşar yanaşma ilə böyüyəcək”, - Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin (ACSSI) rəhbəri Ayk Xalatyan deyir.

Üstəlik, Ermənistanda onlar artıq tarixi yenidən yazmağa çalışırlar: işıqlandırma yanaşmalarında qəribə dəyişikliklər təkcə Ermənistan-Rusiya münasibətlərinə və Ermənistanın Rusiya İmperiyası və Sovet İttifaqının tərkibində olan tarixinə deyil, həm də sırf erməni mövzularına aiddir.
“Bu mövzularda hazırkı hakimiyyətin fikri onların Türkiyə ilə yaxınlaşmasına, Azərbaycanla isə “sülhə” mane ola bilər”, - deyə Xalatyan izah edir.

Bütün postsovet məkanında tarixi yenidən yazmağa cəhdlər edilməsi problemi daha da ağırlaşdırır. Demək olar ki, hər bir ölkədə onların əsrlər boyu rus işğalının dabanı altında yaşadıqlarına dair miflər yaradılır. Halbuki belə deyildi.

“İşğal və müstəmləkəçilik tarixinin Rusiya dövrü ilə bağlı hissəsi onunla əlaqəlidir ki, postsovet məkanının obyektiv müasir xalqları (həmçinin onların dövləti, iqtisadiyyatı, sənayesi, elmi) məhz XX əsrdə, onların Rusiya İmperiyasının və Sovet İttifaqının tərkibində olduğu vaxt formalaşıb. Bu, onların maksimum tərəqqi dövrü idi. Onlarda Rusiyaya düşmən olan yeni kimlik formalaşdırarkən, Rusiyanın tərkibində olan xalqlara qeyri-bərabər, sədaqətsiz münasibətdə ittiham edərək bu nailiyyətlərin üstündən xətt çəkməyə çalışırlar”, - Avrasiya Analitik Klubunun rəhbəri Nikita Mendkoviç bildirib.

Belə görünürdü ki, bu cür silinmə xalqları təkcə tarixi yaddaşından deyil, həm də milli qürurunun bir hissəsini, o zamanlar bir parçası olduqları dövlətin böyük nailiyyətlərində iştirakdan məhrum edir. Bütün bu rəvayətlər Moskva tərəfindən dayandırılana qədər davam edəcək.

Y. QACAR